Υπάρχουν βιβλία που δεν προσεγγίζονται με ερμηνευτική βεβαιότητα, αλλά με προσεκτική προσήλωση· που δεν ζητούν από τον αναγνώστη να τα αποκρυπτογραφήσει, αλλά να αφεθεί και να συνοδοιπορήσει για λίγο μαζί τους, να συγχρονιστεί με τον ρυθμό τους και να ψηλαφήσει τον υποδόριο παλμό τους. Το αφήγημα της Olga Forevskaïa ανήκει σε αυτή την κατηγορία.

Η ηρωίδα του βιβλίου – παραπληγική, ζώντας μόνη σε ένα διαμέρισμα κατά τη διάρκεια της πανδημίας – δεν εκφέρει μεγάλα λόγια. Αντιθέτως, αναδιπλώνεται στον χρόνο μιας ημέρας, καθώς ο νους της περιδιαβαίνει μνήμες, συναισθήματα, στιγμές ζωής και σιωπής. Το χρονικό της καθημερινής ακινησίας μετατρέπεται, σχεδόν ανεπαίσθητα, σε αφήγηση υπαρξιακής εγρήγορσης.

Δεν έχουν εδώ καμία σημασία τα γεγονότα· απουσιάζει εντελώς η εξωτερική πραγματικότητα. Το ενδιαφέρον της συγγραφέως δεν βρίσκεται στην εξωτερική πλοκή, αλλά στην πύκνωση της εσωτερικής ψυχικής εμπειρίας. Η ηρωίδα είναι μόνη, αντιμέτωπη με τον αμείλικτο χρόνο, εντοιχισμένη στη φυλακή της υποκειμενικότητάς της. Η αφηγηματική φωνή ακολουθεί τον ρυθμό των σκέψεων, των αναμνήσεων, των αποσιωπήσεων — ένα είδος «εσωτερικής καταγραφής», όπως θα έλεγε κανείς, αν αναζητούσε έναν όρο που να συνταιριάζει με την πρόζα της Forevskaïa.

Ο εγκλεισμός – είτε σωματικός είτε επιβεβλημένος από την κοινωνική συνθήκη – δεν εμφανίζεται ως περιορισμός. Η κινητική ακινησία γίνεται αφορμή για να μετατοπιστεί η κίνηση στο πεδίο του στοχασμού, της μνήμης και της σκέψης. Το σώμα, αδύναμο και εξαρτημένο, γίνεται μάρτυρας της επιθυμίας που παραμένει ζωντανή, ακόμη και όταν το πραγματικό αδυνατεί να την υπηρετήσει.

Το αναπηρικό καροτσάκι, η γάτα, η σιωπή του αστικού τοπίου — όλα αποκτούν μια παράδοξη συμβολική ησυχία. Δεν είναι πια πράγματα· είναι συνομιλητές. Όχι γιατί έχουν φωνή, αλλά γιατί επιτρέπουν στη φωνή της ηρωίδας να υπάρξει μέσα από την απουσία απαντήσεων.

Η γλώσσα είναι λεπτή, υπαινικτική. Η συγγραφέας αποφεύγει τον συναισθηματισμό, και ακριβώς γι’ αυτό η συγκίνηση γεννιέται σιωπηλά. Το κείμενο οργανώνεται σε είκοσι τέσσερα κεφάλαια, καθένα από τα οποία αντιστοιχεί σε μία ώρα της ημέρας. Όμως ο χρόνος δεν λειτουργεί ως απλό σκηνικό· είναι εσωτερικός, βιωματικός, σχεδόν παλμικός, σαν κάθε ώρα να συμπυκνώνει όχι ένα μέρος της ημέρας, αλλά ένα κομμάτι του ψυχισμού.

Και ενώ η ηρωίδα δεν προβαίνει σε θεαματικές πράξεις, η απόφαση προς την οποία κινείται σταδιακά – μια απόφαση για το αν θα παραμείνει στη ζωή ή όχι – έρχεται σαν κορύφωση χωρίς κραυγή. Η ζωή, εδώ, δεν ανακηρύσσεται· ψιθυρίζεται. Και η αξία της δεν κρίνεται από την αυτάρκεια και την ανεξαρτησία. Άλλωστε, η ανάγκη για ανεξαρτησία είναι μια παιδική ψευδαίσθηση παντοδυναμίας. Στον εσωτερικό αυτοβιογραφικό μονόλογο της συγγραφέως, το νόημα της ζωής είναι η δυνατότητα να παραμένει κανείς σε σύνδεση, σε επαφή, σε σχέση· ακόμη κι αν αυτή η σχέση είναι με το άψυχο, το παρελθόν, το φαντασιακό.

Δεν είναι ένα μυθιστόρημα που διαβάζεται για να ξεκουράσει ή να συναρπάσει. Είναι ένας ελεύθερος συνειρμός που ζητά συνοδοιπορία. Η Forevskaïa, χωρίς να επιδεικνύει την τέχνη της, καταφέρνει να δώσει χώρο στη σκέψη και στο συναίσθημα του αναγνώστη, με τρόπο διακριτικό αλλά διαρκή.

Η μορφή του εγκλεισμού που παρουσιάζει είναι και κυριολεκτική και μεταφορική. Δεν αφορά μόνο την αναπηρία ούτε μόνο την πανδημία· αφορά τον εγκλεισμό του ψυχικού εαυτού στο σώμα, στο σωματικό εγώ, τις περιοχές εκείνες του εαυτού που επωάζονται μέσα στη σιωπή και, μόνο όταν τους δοθεί ο ανάλογος ψυχικός χώρος, μπορούν να αναδυθούν, να ειπωθούν και να ιστορικοποιηθούν.

Το βιβλίο Εγκλεισμοί δεν εγκλωβίζει τον αναγνώστη. Με αναστοχαστική σύνεση και σεβασμό στην ανθρώπινη ευθραυστότητα, τον οδηγεί στο φως — και αυτή την ειλικρινή, στοχαστική και βαθιά αληθινή πορεία μόνο κάποια που αφιέρωσε τη ζωή της στον ανθρώπινο πόνο θα μπορούσε να σκιαγραφήσει. Το βιβλίο είναι ένας αυτοβιογραφικός μονόλογος της ψυχαναλύτριας Μαρίλιας Αϊζενστάιν-Αβέρωφ που σύμφωνα με την επιθυμία της, μετά το τέλος της βιολογικής της ζωής, ο εκδότης της κοινοποίησε το πρόσωπο πίσω από το ψευδώνυμο Olga Forevskaïa.

 

Το βιβλίο “Εγκλεισμοί”   κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΑΓΡΑ